Karol pozostał sam.

Usiadł na schodach ganku i patrzył między drzewa, czy w samej rzeczy nie wyjdzie stamtąd ktoś, przed kim trzeba domu strzec, kiedy nikogo w nim nie ma. Ktoś czy coś, jakieś złośliwe licho bez nazwy, które może po opuszczonych dworach płatać figle. Czy na przykład nie nadejdą bandyci. Będą jak najpewniejsi, że w biurku są pieniądze i że w domu nikogo nie ma.

– Ale ja tu czuwam i strzelam. Ostatecznie z floweru można doskonale zabić człowieka.

A jeżeli przyjdą po prostu złodzieje, którzy uciekną jak się tylko poruszę? Tchórze!

Nikt jednak się nie zjawił.

Dopiero na trzeci czy też czwarty dzień podszedł do dworu Wysoki człowiek z krótką, kłaczastą brodą, z rozpalonymi oczyma i uchylonymi ustami.

Dosyć przy tym obdarty.

W połowie czerwca, przed samym swoim wyjazdem na urlop, Natalia Sztumska postanowiła, nie zdając się na żadną ze swych pomocnic, osobiście przeprowadzić kontrolę żołnierskiej czytelni mieszczącej się w obrębie dawnej twierdzy.

Czytelnia ta nie należała bezpośrednio do zakresu jej władzy. Natalia pracowała w centralnym zarządzie To­warzystwa Opieki Kulturalnej nad Żołnierzem, a twier­dza podlegała w tej dziedzinie miejscowemu oddziało­wi Towarzystwa.

Najcenniejsze źródło męstwa, pociechy i spokoju płynie z przyjęcia groźnej prawdy,

że istnienie jest i może być jedynie tragedią

Człowiek tyle samo ulega warunkom, ile je tworzy. A tworzy je nie tylko przez wstrząsy i rewolucje – ale i przez to, czym się sam staje z dnia na dzień – on i jego praca powszednia.

Nie z pozornych sukcesów ludzi pustych i głośnych, ale z kolorowych kamieni naszych powszednich dni budują się niedziele i uroczyste święta ludzkości.

Być niepospolitym i zajmującym we własnej wyobraźni – to łatwo. Lecz być niepo­spolitym w codziennym zwyczajnym ży­ciu i wszystko przepoić nowością – oto mi zadanie.

Nie ma innego zaklęcia na szczęście – jak tylko umieć i lubić pracować.

• Ani różni­ca poglądów, ani różni­ca wieku, nic w ogóle nie może być po­wodem zer­wa­nia wiel­kiej miłości. Nic, prócz jej braku.

• Jest na świecie je­den zawód, jed­no je­dyne po­wołanie – być dob­rym dla dru­giego człowieka.

• Dob­rzy ludzie nig­dy o siebie nie dbają. Tak jak­by nap­rawdę nie by­li dla te­go świata.

• Miłość fałszu­je ob­raz świata. Uka­zuje go dob­rym mi­mo wszystko.

• Codzienną pracą twoją możesz wszys­tko dob­re na tym świecie zep­suć i wszys­tko złe naprawić.

Listy wielkich pisarzy mogą być niekiedy bezwiednem dziełem sztuki nie gorszem niż inne ich utwory, oficjalnie do literatury należące. Takiemi są, dajmy na to, listy Flaubert’a lub Słowackiego. Kiedyindziej stanowią przejmujący obraz epoki lub są wizerunkiem samych pisarzy jako ludzi danego miejsca i czasu. Czy przyczyniają się wtedy do lepszego zrozumienia ich dzieł? Z artystycznego punktu wiedzenia – myślę, że nie. Dzieła sztuki mogą być odczute, zrozumiane i ocenione w pełni, nawet gdy nic o ich twórcach nie wiemy. Przykładem – rzeźba i architektura starożytności, katedry gotyckie, wielka epika ludowa itd. Iliada, Boska Komedja, Don Kichot, Hamlet, Dawid Coperfield, Wojna i Pokój czy Błogosławieństwo Ziemi obiegły świat czytający, nim dowiedziano się czegokolwiek o autorach, a przynajmniej o większości autorów tych dzieł. Szczegóły, zawarte w listach i pamiętnikach, mogą rzucić wiele światła na pochodzenie i kształtowanie się różnych motywów artystycznych.

Faustyn Tea-Gawiński

Polska na rozdrożu

Marja Dąbowska. Rozdroże. Studjum na temat zagadnień wiejskich. Wydawnictwo J. Mortkowicza 1937.

Gdy posłowie chłopscy skarżyli się w sejmie galicyjskim na krzywdzące ustawy i żądali zwrotu gruntów, pastwisk i lasów, panowie – jak podaje Feldman – zakrzyczeli przemawiających, o świętem prawie własności deklamowali, a ks. Sanguszko oświadczył, że bieda być musi, bo jest to kara od Boga na ludzi rzucona.

Tekst dostępny w języku ukraińskim